Εγκατάστασις Επιτρόπων των κατακτητών εις την Τράπεζαν της Ελλάδος.-Ρηματικαί διακοινώσεις του Πληρεξουσίου του Ράϊχ και του Πληρεξουσίου της Ιταλίας για την Ελλάδα. Αι μέθοδοι με τας οποίας οι κατακτηταί εδήωσαν την Ελλάδα. –Εισαγωγή του μάρκου κατοχής, του βουλγαρικού λέβα, της μεσογειακής και της ιονικής δραχμής.-Εκπληκτικαί καταβολαί χαρτονομίσματος από την Τράπεζαν της Ελλάδος εις τους κατακτητάς δι’ έξοδα κατοχής.
ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΤΑΙ της Ελλάδος ηθέλησαν την Τράπεζαν της Ελλάδος ως ορμητήριον δια την καταλήστευσιν και την οικονομική απαθλίωσιν του τόπου. Δια να κατευθύνουν από το ορμητήριον αυτό την πολιτείαν των, και δια να εξουσιάζουν την Τράπεζαν, εγκατέστησαν Επιτρόπους των εις την Τράπεζαν ολίγον καιρόν μετά την κατάληψιν των Αθηνών.
Οι Επίτροποι αυτοί εξειλίχθησαν εις ουσιαστικούς δικατάτορας. Η θέλησίς των εις την Τράπεζαν ήτο νόμος.
Την 19 Σεπτεμβρίου 1941 ο Διοικητής Δημήτριος Σάντης ανεκοίνωσε εις το Γενικόν Συμβούλιον ότι, κατ’ απόφασιν των Κυβερνήσεων Γερμανίας και Ιταλίας, ετοποθετήθησαν παρά τη Τραπέζη Επίτροποι αυτών, οι οποίοι και εγκατεστάθησαν εις τα γραφεία, που είχαν εκλέξει οι ίδιοι, μέσα εις το μέγαρον της Τραπέζης.
Αι ρηματικαί διακοινώσεις αι οποίαι απηυθύνθησαν προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν (την κατοχικήν) εν σχέσει με τον διορισμόν των εν λόγω Επιτροπών είναι αι εξής:
«Εν Αθήναις τη 10 Σεπτεμβρίου 1941
Το Γραφείον του Πληρεξουσίου του Ράϊχ δια την Ελλάδα λαμβάνει την τιμήν όπως ανακοινώση τη Ελληνική Κυβερνήσει τα ακόλουθα:
Προς προστασίαν της ελληνικής οικονομίας αναφορικώς προς τα τραπεζιτικά και χρηματικά ζητήματα απεφάσισαν, η Γερμανική και η Βασιλική Ιταλική Κυβέρνησις, όπως διορίσωσι ανά ένα Επίτροπον παρά τη Τραπέζη της Ελλάδος.
Η Γερμανική και η Ιταλική Βασιλική Κυβέρνησις συνεφώνησαν ότι τα αφορώντα τας πληρωμάς της Ελλάδος μετά τρίτων χωρών μέτρα υπάγονται εις την αρμοδιότητα του Ιταλού Επιτρόπου, καθ’ ότι αι ελληνικαί πληρωμαί συντελεσθήσονται μέσω του Ιταλικού Γραφείου συμψηφισμού. Ο μεταξύ της Ελλάδος και της Γερμανίας, όσον και με τας υπό της Γερμανίας ελεγχομένας χώρας συμψηφισμός δεν υπάγεται εις την ρύθμισην ταύτην.
Η Γερμανική Κυβέρνησις προβλέπει ως Γερμανόν Επίτροπον τον κ. Παύλον Hahn, Διευθυντήν παρά τη Γερμανική Τραπέζη και νυν εισηγητήν δια χρηματικά, τραπεζιτικά και χρηματιστηριακά ζητήματα παρά τω Γραφείω του Πληρεξουσίου».
Και η Ιταλική διακοίνωσις:
Εν Αθήναις τη 10 Σεπτεμβρίου 1941
«Προς το Γραφείον κ. Προέδρου
της Ελληνικής Κυβερνήσεως
Ο Πληρεξούσιος της Ιταλίας δια την Ελλάδα.
Ο Β. Πληρεξούσιος Υπουργός της Ιταλίας δια την Ελλάδα, τη εντολή της Κυβερνήσεώς του, ανακοινοί τα ακόλουθα:
1.Προς τον σκοπόν της κηδεμονίας της δημοσίας και τραπεζικής οικονομίας της Ελλάδος η Β.Κυβέρνησις της Ιταλίας και η Κυβέρνησις του Ράϊχ συνεφώνησαν όπως:
α)Εκάστη των δυο Κυβερνήσεων διορίση ίδιον Επίτροπον παρά τη Τραπέζη της Ελλάδος.
Η Β. Κυβέρνησις της Ιταλίας και η Κυβέρνησις του Ράϊχ συνεφώνησαν ότι τα μέτρα τα αφορώντα τας μεταξύ της Ελλάδος και τρίτων χωρών ενεργηθησομένας πληρωμάς υπάγονται εις την αρμοδιότητα του Ιταλού Επιτρόπου, καθ’ όσον το ελληνικόν εμπόριον θα διεξάγεται μέσω των ιταλικών λογαριασμών Clearing. Το μετά της Γερμανίας και μετά των υπό τον έλεγχον της Γερμανίας κρατών ελληνικόν εμπόριον υπάγεται εις την αρμοδιότητα του Γερμανού Επιτρόπου.
β) Εκ μέρους της Ιταλικής Κυβερνήσεως ιδρύεται τραπεζικός έλεγχος εν Ελλάδι. Η διεύθυνσις του εν λόγω ελέγχου θα ασκήται παρ’ Ιταλού λειτουργού.
Αι γενικαί γραμμαί δια την εφαρμογήν του τραπεζικού ελέγχου, συντασσόμεναι κοινή συμφωνία των δυο πληρεξουσίων, θα κοινοποιηθώσι προσεχώς εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν.
2.Εν σχέσει με τα ανωτέρω, ο Διευθυντής της Banca d’Italia κ. Dolt Vittorio Forte διορίζεται Ιταλός Επίτροπος παρά τη Τραπέζη της Ελλάδος και Διευθυντής του τραπεζικού ελέγχου.
Ο Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου παρακαλείται όπως λάβη τα ενδεικνυόμενα μέτρα, παρέχων την περί τούτων διαβεβαίωσιν».
ΑΜΕΣΩΣ με την είσοδον των Γερμανών και των Ιταλών κατακτητών ήρχιζε η εκ μέρους των δήωσις της Ελλάδος, που πρώτη συνέπειά της ήτο ο φοβερός λιμός του χειμώνος του 1941-42 που εθέρισε την Ελλάδα.
Με τρεις μεθόδους οι κατακτηταί της Ελλάδος εδήωσαν κυριολεκτικώς την πατρίδα μας κατά τους χρόνους της κατοχής:
1) Διήρπασαν εις την αρχήν όλα τα αγαθά και τα προϊόντα της, που ευρήκαν εις τους τόπους της παραγωγής των. Ύστερα ήρχισαν να επιτάσσουν και να εξαγοράζουν με εξευτελιστικάς τιμάς την παραγωγήν του τόπου που προωρίζετο δια την ζωήν των Ελλήνων.
2) Διήρπασαν συστηματικώς το μεγαλύτερον μέρος των προϊόντων μας, που υπό ομαλάς συνθήκας εξηγάγομεν εις το εξωτερικόν (καπνόν, λάδι, σταφίδα, μεταλλεύματα) χρησιμοποιούντες το Ελληνο-Γερμανικόν Clearing.
3) Επέβαλαν ένα πρωτοφανή νομισματικόν πληθωρισμόν που απεστράγγισε την αγοραστικήν δύναμιν του ελληνικού λαού, και προ πάντων των μισθωτών. Με τον πληθωρισμόν αυτόν ώθησαν τας τιμάς των ειδών, που ολοένα εσπάνιζαν, εις ύψη τόσον απροσπέλαστα δια τας μεγάλας μάζας του λαού που, χωρίν την βοήθειαν που ήλθε από έξω αργότερα, θα ήτο καταδικασμένος να αποθάνη από την πείναν.
Μόλις εισέβαλαν εις την Ελλάδα οι τρεις κατακτηταί της έθεσαν εις κυκλοφορίαν ο καθείς ιδιαίτερον νόμισμα. Οι Γερμανοί τα μάρκα κατοχής (Δεν είχαν καμμίαν υπογραφήν, αλλά μόνον τα στοιχεία της σειράς και τον αύξοντα αριθμόν. Εσημειώνετο ότι εξεδόθησαν βάσει διατάγματος δια λογαριασμόν της Διευθύνσεως των Κρατικών Πιστωτικών Ταμείων. «Ausgegeben suf Grund den verordnung uber Reichskreditkassen, Hauptverwaltung den Reichskreditkassen».-Καμμίαν κυκλοφοριακήν ισχύν δεν είχαν, τα μάρκα αυτά, εις την Γερμανίαν). Οι Ιταλοί την μεσογειακήν δραχμήν (Οι Ιταλοί οι οποίοι κατέλαβαν τα Ιόνια νησιά ως κληρονόμοι, καθώς έλεγαν, της Βενετίας, επέβαλαν εκεί ιδιαίτερον νόμισμα, την «ιονικήν δραχμήν». Η ιονική δραχμή κατηργήθη με την κατάρρευσιν της Ιταλίας, Σεπτέμβριος του 1943, δια διαταγής του Γερμανού Επιτρόπου παρά τη Τραπέζη της Ελλάδος Hahn. Αι αποσυρθείσαι της κυκλοφορίας ιονικαί δραχμαί αντικατεστάθησαν με ελληνικάς.-Όρα Κ. Π. Φωκά Κοσμετάτου: «Η εισαγωγή της Ιταλικής ιονικής δραχμής εις την Επτάνησον (1941-1943)). Και οι Βούλγαροι το λέβα εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν. Εδημιούργησαν έτσι μιαν πρωτοφανή νομισματικήν πολυαρχίαν, που εκλόνισε από τα θεμέλια την εμπιστοσύνην του κοινού εις την δραχμήν.
Την 1 Αυγούστου 1941 οι Γερμανοί και οι Ιταλοί κατακτηταί απέσυραν από την κυκλοφορίαν, εις τα μέρη της Ελλάδος τα οποία εξουσίαζαν, τα κατοχικά των νομίσματα έναντι δραχμών ως εξής:
1 μάρκον κατοχής=60 δραχμαί
1 μεσογειακήν δραχμή=1 δραχμή
Η ανταλλαγή αυτή έγινε εις τα ταμεία της Τραπέζης της Ελλάδος, βάσει ειδικής συμφωνίας του Ελληνικού Δημοσίου και των Αρχών κατοχής. Βάσει της ιδίας συμφωνίας, τα συγκεντρωθέντα εις την Τράπεζαν της Ελλάδος εξ ανταλλαγής μάρκα κατοχής απεδόθησαν εις τας γερμανικάς Αρχάς κατοχής δια να τα χρησιμοποιήσουν εις άλλας κατεχομένας χώρας. Αι μεσογειακαί δραχμαί απεδόθησαν εις τας ιταλικάς Αρχάς, καταστραφείσαι εις τους κλιβάνους της Τραπέζης. Το εις δραχμάς ισότιμον των ως άνω αποσυρθέντων από την κυκλοφορίαν και ανταλλαγέντων κατοχικών νομισμάτων έφθασε τα 7,04 δισεκατομμύρια δραχμών και ηντλήθη εξ ολοκλήρου από την Τράπεζαν της Ελλάδος, αυξηθείσης ισοπόσως της νομισματικής κυκλοφορίας.
Από 1 Αυγούστου 1941, ως μόνον μέσον πληρωμής καθιερώθη η δραχμή. Ήρχισε τότε να εφαρμόζεται από τους κατακτητάς νέα μέθοδος δια την αποστράγγισιν της αγοραστικής δυνάμεως του ελληνικού πληθυσμού. Η Τράπεζα της Ελλάδος ελάμβανε εντολήν να καταβάλλη εις τας Αρχάς κατοχής συνεχώς διογκούμενα ποσά δραχμών, είτε ως αποζημιώσεις, είτε υπό μορφήν πιστώσεων. Και με τα χρήματα αυτά οι Γερμανοί και οι Ιταλοί ηγόραζαν εις χαμηλάς τιμάς επισήμων διατιμήσεων-τας οποίας αυτοί ώριζον, και αι οποίαι ίσχυον μόνον δι’ αυτούς-τα αγαθά της χώρας εις τους τόπους της παραγωγής των.
Όλαι αι προς την Τράπεζαν εντολαί δια καταβολάς προς τας Αρχάς κατοχής εδίδοντο εγγράφως από τον Υπουργόν των Οικονομικών ή, εν απουσία του, από τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως των Αθηνών. Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε υποχρέωσιν να εκτελή κάθε εντολήν προκαταβολής του Υπουργού των Οικονομικών, εφ’ όσον το χρεωστικόν υπόλοιπον του παρ’ αυτή λογαριασμού συγκεντρώσεως εσόδων και πληρωμών του Δημοσίου δεν υπερέβαινε το ανώτατον όριον προκαταβολών προς το Δημόσιον το οποίον, σύμφωνα προς την παράγραφον 11 του άρθρου 55 του καταστατικού της, ανήρχετο τότε εις 1.000.000.000, επιφυλασσομένου εις το Δημόσιον του δικαιώματος προεξοφλήσεως γραμματίων του Δημοσίου Ταμείου μέχρι ποσού δρχ. 400.000.000.
Επειδή ήδη προς της καταλήψεως των Αθηνών από τους Γερμανούς τα ως άνω περιθώρια έβαινον προς εξάντλησιν, το Γενικόν Συμβούλιον της Τραπέζης, κατά την συνεδρίαν του της 24 Απριλίου 1941, είχε αποφασίσει όπως «η Τράπεζα συνεχίση κανονικώς τας πληρωμάς του Δημοσίου, ανεξαρτήτως του επιπέδου εις ο θέλει ανέλθει το χρεωστικόν υπόλοιπον του παρ’ ημίν λογαριασμού εσόδων και πληρωμών του Δημοσίου».
Ένα μήνα από της ενάρξεως των καταβολών προς τα Αρχάς κατοχής δια λογαριασμόν του Ελληνικού Δημοσίου, κατά την συνεδρίαν του της 19 Σεπτεμβρίου 1941, το Γενικόν Συμβούλιον της Τραπέζης απεφάσισε τα εξής:
«Εξουσιοδοτεί τον Διοικητήν της Τραπέζης όπως συνάπτη συμφωνίας μετά του Υπουργού των Οικονομικών, δεόντως προς τούτο εξουσιοδοτουμένου υπό του Υπουργικού Συμβουλίου, δι’ ων η Τράπεζα θέλει χορηγεί εις το Ελληνικόν Δημόσιον, κατά παρέκκλισιν των ισχυόντων περιορισμών, εκτάκτους προκαταβολάς εγκρίνει δε τας γενομένας μέχρι τούδε τοιαύτας εκτάκτους προσωρινάς προκαταβολάς υπό της Τραπέζης εις το Ελληνικόν Δημόσιον».
Το Γενικόν Συμβούλιον της Τραπέζης κατά την συνεδρίαν του της 16 Οκτωβρίου 1942, αποδεχόμενον εισήγησιν του Διοικητού της Τραπέζης, απεφάσισε την τροποποίησιν της παραγράφου 11 του άρθρου 55 του καταστατικού της. Η απόφασις αυτή έγινε αποδεκτή από την Κυβέρνησιν, δημοσιευθέντος του υπ’ αριθμ. 1991 του 1942 Νομοθετικού Διατάγματος, το οποίον έλυσε, από την καθαρώς τυπικήν πλευράν, το όλον ζήτημα των προκαταβολών της Τραπέζης προς το Δημόσιον και τας Αρχάς κατοχής.
Με το Νομοθετικόν αυτό Διάταγμα εκυρώθη η υπό του Γενικού Συμβουλίου της Τραπέζης αποφασισθείσα τροποποίησις του άρθρου 55 του καταστατικού της, δια παρεμβολής εις αυτό προσθέτου παραγράφου υπ’ αριθ. 11α, κατά την οποίαν:
α) Κατηργείτο αναδρομικώς από της 1 Μαΐου 1941 και εφεξής μέχρι του τέλους του πολέμου το κατά την παράγραφον 11 ανώτατον όριον προκαταβολών του 1 δισεκατομμυρίου δρχ.
β) Εκυρούντο όλοι οι συμφωνίαι που αφεώρων χορηγήσεις είτε προς το Δημόσιον είτε προς τρίτους, δια λογαριασμόν αυτού, γενομένας αφ’ ης ίσχυε η κατάργησις του ανωτάτου ορίου, και
γ) Εδίδετο η ευχέρεια εις την Τράπεζαν της Ελλάδος και εις το Δημόσιον να συνάπτουν τοιαύτας συμφωνίας και εις το μέλλον μέχρι του τέλους του πολέμου.
Έτσι κατηργήθησαν και τα τυπικά κωλήματα δια την απεριόριστον άντλησιν χαρτονομίσματος εκ μέρους του Δημοσίου και, κατ’ εντολήν του, εκ μέρους των Αρχών κατοχής.
