Η Καλιφόρνια εξέδωσε προσωρινά κουπόνια για να πληρώσει εργολάβους όταν η
ρευστότητα της πολιτείας εξανεμίστηκε μέσα στη θύελλα της κατάρρευσης
της Lehman Brothers το 2008. Πώς λειτουργούν οι επιταγές τύπου IOU
IOU (Ι Owe You - Σου χρωστάω) ακούμε και IOU ψάχνουμε. Η Καλιφόρνια είχε εφαρμόσει την περίφημη πρόταση Βαρουφάκη το 2009 και όλοι μας ξαφνικά θελήσαμε να μάθουμε τι συμβαίνει με τις υποσχετικές.
Τα IOU λοιπόν είναι επιταγές που μοιάζουν με τις
συνηθισμένες, με εξαίρεση ότι στην άκρη γράφουν τις λέξεις "ονομαστική
εγγύηση". Οι εν λόγω επιταγές έχουν επιτόκιο 3,75%.
Επιχειρήσεις, κλινικές, κολέγια και φορολογούμενοι, στους οποίους η πολιτεία της Καλιφόρνιας χρωστούσε λεφτά, θα ελάμβαναν σύμφωνα με το πλάνο, αντί μετρητών, υποσχετικές.
Το 2009 λοιπόν, η Καλιφόρνια βρέθηκε αντιμέτωπη με έλλειμμα 26 δισ. δολαρίων. Η πολιτεία εξέδωσε προσωρινά κουπόνια για να πληρώσει εργολάβους όταν η ρευστότητα της πολιτείας εξανεμίστηκε μέσα στη θύελλα της κατάρρευσης της Lehman Brothers το 2008.
Ο τότε κυβερνήτης Αρλ. Σβαρτζενέγκερ είχε αρχικά μοιράσει ήδη 91.000 υποσχετικές, συνολικής αξίας 354 εκατ. δολαρίων. Μέχρι το τέλος Ιουλίου του 2009 εξέδωσε επιταγές 3 δισ. δολαρίων.
Σε ιστοσελίδες δημοπρασιών, όπως η Craigslist και η eBay γίνονταν προσφορές με υψηλότερα επιτόκια για την αγορά των εν λόγω επιταγών, κερδοσκοπώντας με την αγωνία ορισμένων πιστωτών να εξαργυρώσουν εδώ και τώρα τις υποσχετικές του Σβαρτζενέγκερ, για να μην περιμένουν. Ορισμένες τράπεζες όπως η Bank of America, η Wells Fargo και η JP Morgan Chase δέχτηκαν να εξαργυρώσουν τις επιταγές, αλλά μόνο για λίγες ημέρες.
Η Καλιφόρνια βρέθηκε πτωχευμένη εντός δολαρίου, ενώ στη συνέχεια εξέδωσε κάποια IOUs. Στη συνέχεια όμως προέβη στην άμεση κατάργησή τους. Ποτέ άλλωστε δεν έγινε λόγος για έξοδο της από το ενιαίο νόμισμα των ΗΠΑ (σε αντίθεση με την περίπτωση της Ευρωζώνης).
Ο Σβαρτζενέγκερ προχώρησε σε περικοπές και φόρους μέχρι το 2011 όταν και αποχώρησε. Ο δημοκρατικός Jerry Brown που τον διαδέχθηκε, διατήρησε τις περικοπές, όμως αύξησε τα φορολογικά έσοδα, αυξάνοντας τους προσωπικούς φόρους, ειδικά των πιο πλουσίων: σε τέσσερα χρόνια τα έσοδα αυξήθηκαν κατά 55%, με το 1% των πιο ευημερούντων να πληρώνει το 50% του συνόλου.
Ποια είναι βέβαια η διαφορά της πολιτείας των ΗΠΑ σε σχέση με τη χώρα μας; Ακόμα και την περίοδο της κρίσης της, η αμερικανική πολιτεία είχε αρκετό πλούτο ώστε τα νοικοκυριά της να μπορούν να αντεπεξέλθουν ευκολότερα στις μειώσεις δαπανών, συνολικού ύψους 15 δισ. δολαρίων.
Άλλη μία διαφορά μεταξύ των δύο περιπτώσεων είναι το μέγεθος του δημόσιου χρέους.
Στην περίπτωση της Καλιφόρνιας, το χρέος δεν υπερέβαινε το 5% του ΑΕΠ επομένως η λύση ήταν εφικτή μέσω του περιορισμού του δανεισμού της πολιτείας.
Πώς λειτουργούν τα IOU
Σε περίπτωση επιστροφής σε εθνικό νόμισμα, μια εξεταζόμενη πιθανότητα για τη μεταβατική περίοδο θα ήταν η καταβολή ενός μόνο ποσοστού περί του 30% των μισθών και των συντάξεων τοις μετρητοίς, για ορισμένο χρονικό διάστημα.
Η παράλληλη πίστωση του υπόλοιπου 70% των μισθών, των συντάξεων και των προμηθευτών μέσω ενός υποσχετικού χρεογράφου (του IOU), θα μπορούσε να ρευστοποιηθεί όταν αποκατασταθεί η οικονομία, μετά την εισαγωγή της νέας δραχμής.
Η εισαγωγή νέου νομίσματος θα αποτελούσε σε κάθε περίπτωση μια χρονοβόρο διαδικασία έως ότου εναρμονιστούν οι τράπεζες, τα πληροφοριακά συστήματα του κράτους και οι δομές της αγοράς με το νέο νόμισμα και ανακτήσει τον νομισματικό έλεγχο η Τράπεζα της Ελλάδος. Κάτι παρόμοιο είχε γίνει και με την εισαγωγή του ευρώ στην Ελλάδα, όταν κυκλοφορούσαν παράλληλα για ένα διάστημα ευρώ και δραχμή.
Το θέμα είναι πως η αποπληρωμή των IOU, αν οδηγούμασταν σε εθνικό νόμισμα, θα γινόταν σε πληθωριστική και υποτιμημένη νέα δραχμή.
Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία προβλέπει επίσης την ανάκτηση του δημοσίου ελέγχου των τραπεζών, οι οποίες θα εθνικοποιηθούν και θα συγχωνευθούν σε μία και μοναδική εταιρική οντότητα. Για τον σχέδιο αυτό έχει κάνει λόγο ο Κ. Λαπαβίτσας.
Το ίδιο προβλέπεται και για τα ασφαλιστικά ταμεία, οι εναπομείναντες πόροι των οποίων θα συγκεντρωθούν προκειμένου να καλυφθούν οι υποχρεώσεις του κράτους μέχρι την έκδοση του νέου νομίσματος.
Υπάρχουν ιστορικά προηγούμενα τα οποία πρόσφατα επικαλέστηκαν οι Financial Times σε άρθρο τους. Όταν έγινε η επανένωση της Γερμανίας, το ανατολικό μάρκο μετατράπηκε σε γερμανικό μάρκο με ισοτιμία 1:1 για όλους τους μισθούς και τις τιμές και για όλες τις αποταμιεύσεις ως τα 4.000 ανατολικά μάρκα.
Πέρα από το επίπεδο αυτό, οι αποταμιεύσεις μετατρέπονταν με ισοτιμία 1:2, όπως και το χρέος των εταιρειών και των νοικοκυριών. Η μετατροπή – στην αρχή σχετικά γενναιόδωρη για τους Ανατολικογερμανούς – δημιούργησε τις δικές της δυσκολίες.
Η ανεπίσημη ισοτιμία βρισκόταν κάπου στα πέντε και δέκα ανατολικά μάρκα για κάθε γερμανικό μάρκο, μια πολύ πιο αληθινή αποτύπωση της απελπιστικής θέσης της Ανατολικής Γερμανίας όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα. Για να στηρίξουν τους νέους τους συμπατριώτες, οι Δυτικογερμανοί επωμίστηκαν ένα πολυετές κόστος με τη μορφή ενός φόρου αλληλεγγύης.
Οι πρόσφατες ευρωπαϊκές πρακτικές, μόνο διάθεση αλληλεγγύης δεν έδειξαν, παρά τις προσδοκίες Βαρουφάκη.
H συζήτηση περί IOU στην Ελλάδα έγινε μετά τις δηλώσεις Βαρουφάκη στις αρχές Ιουνίου στην Telegraph. Ο τότε υπ. Οικονομικών έλεγε πως αν η ΕΚΤ έκλεινε τη ρευστότητα, η χώρα θα προχωρούσε σε "παράλληλη ρευστότητα και IOU τύπου Καλιφόρνιας σε ηλεκτρονική μορφή".
Να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Συνθήκη δεν επιτρέπει τη χρήση παράλληλου νομίσματος στα πλαίσια της Ευρωζώνης, άρα η έκδοση IOU θα προϋπέθετε και πέρασμα σε εθνικό νόμισμα.
Επιχειρήσεις, κλινικές, κολέγια και φορολογούμενοι, στους οποίους η πολιτεία της Καλιφόρνιας χρωστούσε λεφτά, θα ελάμβαναν σύμφωνα με το πλάνο, αντί μετρητών, υποσχετικές.
Το 2009 λοιπόν, η Καλιφόρνια βρέθηκε αντιμέτωπη με έλλειμμα 26 δισ. δολαρίων. Η πολιτεία εξέδωσε προσωρινά κουπόνια για να πληρώσει εργολάβους όταν η ρευστότητα της πολιτείας εξανεμίστηκε μέσα στη θύελλα της κατάρρευσης της Lehman Brothers το 2008.
Ο τότε κυβερνήτης Αρλ. Σβαρτζενέγκερ είχε αρχικά μοιράσει ήδη 91.000 υποσχετικές, συνολικής αξίας 354 εκατ. δολαρίων. Μέχρι το τέλος Ιουλίου του 2009 εξέδωσε επιταγές 3 δισ. δολαρίων.
Σε ιστοσελίδες δημοπρασιών, όπως η Craigslist και η eBay γίνονταν προσφορές με υψηλότερα επιτόκια για την αγορά των εν λόγω επιταγών, κερδοσκοπώντας με την αγωνία ορισμένων πιστωτών να εξαργυρώσουν εδώ και τώρα τις υποσχετικές του Σβαρτζενέγκερ, για να μην περιμένουν. Ορισμένες τράπεζες όπως η Bank of America, η Wells Fargo και η JP Morgan Chase δέχτηκαν να εξαργυρώσουν τις επιταγές, αλλά μόνο για λίγες ημέρες.
Η Καλιφόρνια βρέθηκε πτωχευμένη εντός δολαρίου, ενώ στη συνέχεια εξέδωσε κάποια IOUs. Στη συνέχεια όμως προέβη στην άμεση κατάργησή τους. Ποτέ άλλωστε δεν έγινε λόγος για έξοδο της από το ενιαίο νόμισμα των ΗΠΑ (σε αντίθεση με την περίπτωση της Ευρωζώνης).
Ο Σβαρτζενέγκερ προχώρησε σε περικοπές και φόρους μέχρι το 2011 όταν και αποχώρησε. Ο δημοκρατικός Jerry Brown που τον διαδέχθηκε, διατήρησε τις περικοπές, όμως αύξησε τα φορολογικά έσοδα, αυξάνοντας τους προσωπικούς φόρους, ειδικά των πιο πλουσίων: σε τέσσερα χρόνια τα έσοδα αυξήθηκαν κατά 55%, με το 1% των πιο ευημερούντων να πληρώνει το 50% του συνόλου.
Ποια είναι βέβαια η διαφορά της πολιτείας των ΗΠΑ σε σχέση με τη χώρα μας; Ακόμα και την περίοδο της κρίσης της, η αμερικανική πολιτεία είχε αρκετό πλούτο ώστε τα νοικοκυριά της να μπορούν να αντεπεξέλθουν ευκολότερα στις μειώσεις δαπανών, συνολικού ύψους 15 δισ. δολαρίων.
Άλλη μία διαφορά μεταξύ των δύο περιπτώσεων είναι το μέγεθος του δημόσιου χρέους.
Στην περίπτωση της Καλιφόρνιας, το χρέος δεν υπερέβαινε το 5% του ΑΕΠ επομένως η λύση ήταν εφικτή μέσω του περιορισμού του δανεισμού της πολιτείας.
Πώς λειτουργούν τα IOU
Σε περίπτωση επιστροφής σε εθνικό νόμισμα, μια εξεταζόμενη πιθανότητα για τη μεταβατική περίοδο θα ήταν η καταβολή ενός μόνο ποσοστού περί του 30% των μισθών και των συντάξεων τοις μετρητοίς, για ορισμένο χρονικό διάστημα.
Η παράλληλη πίστωση του υπόλοιπου 70% των μισθών, των συντάξεων και των προμηθευτών μέσω ενός υποσχετικού χρεογράφου (του IOU), θα μπορούσε να ρευστοποιηθεί όταν αποκατασταθεί η οικονομία, μετά την εισαγωγή της νέας δραχμής.
Η εισαγωγή νέου νομίσματος θα αποτελούσε σε κάθε περίπτωση μια χρονοβόρο διαδικασία έως ότου εναρμονιστούν οι τράπεζες, τα πληροφοριακά συστήματα του κράτους και οι δομές της αγοράς με το νέο νόμισμα και ανακτήσει τον νομισματικό έλεγχο η Τράπεζα της Ελλάδος. Κάτι παρόμοιο είχε γίνει και με την εισαγωγή του ευρώ στην Ελλάδα, όταν κυκλοφορούσαν παράλληλα για ένα διάστημα ευρώ και δραχμή.
Το θέμα είναι πως η αποπληρωμή των IOU, αν οδηγούμασταν σε εθνικό νόμισμα, θα γινόταν σε πληθωριστική και υποτιμημένη νέα δραχμή.
Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία προβλέπει επίσης την ανάκτηση του δημοσίου ελέγχου των τραπεζών, οι οποίες θα εθνικοποιηθούν και θα συγχωνευθούν σε μία και μοναδική εταιρική οντότητα. Για τον σχέδιο αυτό έχει κάνει λόγο ο Κ. Λαπαβίτσας.
Το ίδιο προβλέπεται και για τα ασφαλιστικά ταμεία, οι εναπομείναντες πόροι των οποίων θα συγκεντρωθούν προκειμένου να καλυφθούν οι υποχρεώσεις του κράτους μέχρι την έκδοση του νέου νομίσματος.
Υπάρχουν ιστορικά προηγούμενα τα οποία πρόσφατα επικαλέστηκαν οι Financial Times σε άρθρο τους. Όταν έγινε η επανένωση της Γερμανίας, το ανατολικό μάρκο μετατράπηκε σε γερμανικό μάρκο με ισοτιμία 1:1 για όλους τους μισθούς και τις τιμές και για όλες τις αποταμιεύσεις ως τα 4.000 ανατολικά μάρκα.
Πέρα από το επίπεδο αυτό, οι αποταμιεύσεις μετατρέπονταν με ισοτιμία 1:2, όπως και το χρέος των εταιρειών και των νοικοκυριών. Η μετατροπή – στην αρχή σχετικά γενναιόδωρη για τους Ανατολικογερμανούς – δημιούργησε τις δικές της δυσκολίες.
Η ανεπίσημη ισοτιμία βρισκόταν κάπου στα πέντε και δέκα ανατολικά μάρκα για κάθε γερμανικό μάρκο, μια πολύ πιο αληθινή αποτύπωση της απελπιστικής θέσης της Ανατολικής Γερμανίας όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα. Για να στηρίξουν τους νέους τους συμπατριώτες, οι Δυτικογερμανοί επωμίστηκαν ένα πολυετές κόστος με τη μορφή ενός φόρου αλληλεγγύης.
Οι πρόσφατες ευρωπαϊκές πρακτικές, μόνο διάθεση αλληλεγγύης δεν έδειξαν, παρά τις προσδοκίες Βαρουφάκη.
H συζήτηση περί IOU στην Ελλάδα έγινε μετά τις δηλώσεις Βαρουφάκη στις αρχές Ιουνίου στην Telegraph. Ο τότε υπ. Οικονομικών έλεγε πως αν η ΕΚΤ έκλεινε τη ρευστότητα, η χώρα θα προχωρούσε σε "παράλληλη ρευστότητα και IOU τύπου Καλιφόρνιας σε ηλεκτρονική μορφή".
Να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Συνθήκη δεν επιτρέπει τη χρήση παράλληλου νομίσματος στα πλαίσια της Ευρωζώνης, άρα η έκδοση IOU θα προϋπέθετε και πέρασμα σε εθνικό νόμισμα.
