Στις Βρυξέλλες και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες η μάχη ήταν και είναι πρωτίστως πολιτική. Στις πρώτες 22 ημέρες διακυβέρνησης της χώρας αλλά και διαπραγματεύσεων με τους δανειστές, η κυβέρνηση ήρθε πολλές φορές αντιμέτωπη με τις παγιωμένες νοοτροπίες που θέτουν υπεράνω των πάντων την πιστή τήρηση των αρχών της λιτότητας, την απαρέγκλιτη εκπλήρωση των συμφωνηθέντων – ακόμη και αν αυτά είναι προφανώς λανθασμένα και καταστροφικά – αλλά και την ευημερία των αριθμών. Έννοιες που από την πρώτη στιγμή επιχείρησε να βάλει στην ατζέντα η νέα κυβέρνηση, όπως η καταπολέμηση της ανθρωπιστικής κρίσης, η αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και η ευημερία των πολιτών πάνω από την ευημερία των αριθμών, συνάντησαν – και θα συναντήσουν στο άμεσο μέλλον, καθώς μόλις τώρα ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις, όπως δήλωσε και ο πρωθυπουργός – σθεναρές αντιδράσεις.
Ενώ όμως στο εξωτερικό το βάρος πέφτει – και δικαίως – από την ελληνική πλευρά στα πολιτικά χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης, στο εσωτερικό, καλώς ή κακώς, οι αριθμοί αποκτούν δεσπόζουσα θέση στις προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης. Οι όποιες πολιτικές νίκες έξω πρέπει να υποστηριχτούν από μικρές καθημερινές και ποσοτικά εκφρασμένες νίκες μέσα. Αυτό σημαίνει ότι ο «πόλεμος» με τους αριθμούς μόλις τώρα ξεκινάει.
Μηδενικά περιθώρια
Τόσο ο πρωθυπουργός όσο και ο υπουργός Οικονομικών το έχουν δηλώσει επανειλημμένα και σε όλους τους τόνους όλο το προηγούμενο διάστημα. Η εποχή των ελλειμμάτων έχει παρέλθει οριστικά για την Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι τόσο ο αρμόδιος υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης όσο και ο πολιτικός προϊστάμενος του γενικού λογιστηρίου Δημήτρης Μάρδας καλούνται να «χωρέσουν» στα ασφυκτικά πλαίσια του προϋπολογισμού τις δεσμεύσεις απέναντι στους Ευρωπαίους εταίρους και τις εξαγγελίες του προγράμματος της Θεσσαλονίκης αλλά και των προγραμματικών δηλώσεων (σε πρώτη φάση αυτών που βαραίνουν τον προϋπολογισμό του 2015). Ποια είναι όμως τα περιθώρια του κρατικού προϋπολογισμού για φέτος;
Μέχρι στιγμής, το νέο οικονομικό επιτελείο έχει στα χέρια του τα ακόλουθα δεδομένα:
1 Τα καθαρά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού για ολόκληρο το 2015 είναι προγραμματισμένο να ανέλθουν στα 55,6 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτό όμως που διαπιστώνουν στην Καραγεώργη Σερβίας διαβάζοντας την – μήνα προς μήνα – ανάλυση των εσόδων είναι ότι τα έσοδα αυτά δεν είναι «μοιρασμένα» ισομερώς. Το πρώτο εξάμηνο δεν έχει… χρήμα σε αντίθεση με το δεύτερο εξάμηνο, κατά τη διάρκεια του οποίου είναι προγραμματισμένο να εισπραχθούν μια σειρά φόροι (π.χ. ο φόρος κατοχής ακινήτων, όπως και αν αυτός ονομάζεται, ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων, ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων, τα τέλη κυκλοφορίας κ.λπ.). Από τα συνολικά 55,6 δισεκατομμύρια ευρώ μόνο τα 22,7 είναι προγραμματισμένο να εισπραχθούν στο πρώτο εξάμηνο.
2 Οι δαπάνες του έτους έχουν προϋπολογιστεί στα 55,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτές, δυστυχώς, είναι ισομερώς μοιρασμένες, που σημαίνει ότι στο πρώτο εξάμηνο θα δαπανηθούν περί τα 27 δισεκατομμύρια ευρώ.
Απλά μαθηματικά
Στο πρώτο εξάμηνο έχουμε να εισπράττουμε 22,7 και έχουμε να πληρώνουμε 27 δισ. ευρώ. Άρα, προκύπτει ένα ταμειακό άνοιγμα της τάξεως των πέντε δισεκατομμυρίων ευρώ. Αυτό ήταν προγραμματισμένο να συμβεί ούτως ή άλλως. Κι ήρθε η εκτέλεση του προϋπολογισμού να κάνει χειρότερες τις συνθήκες.
Υποτίθεται ότι το 2014 θα έκλεινε με καλύτερες επιδόσεις από αυτές που είχαν προγραμματιστεί. Περιμέναμε ότι το πρωτογενές πλεόνασμα θα ήταν τουλάχιστον κατά 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ μεγαλύτερο από αυτό που εμφανίστηκε τελικώς (σ.σ.: ο προϋπολογισμός του 2014 έκλεισε με πλεόνασμα κοντά στο 1,5% του ΑΕΠ, που σημαίνει κάτι περισσότερο από 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτό χάθηκε λόγω της κακής εκτέλεσης του προϋπολογισμού κατά το δεύτερο εξάμηνο το 2014 και έτσι μπήκαμε στο 2015 χωρίς «καβάτζα»).
Ο πρώτος μήνας του 2015 ήταν λογικό και αναμενόμενο, λόγω εκλογών, να εμφανίσει κακές δημοσιονομικές επιδόσεις. Η απόκλιση όμως εκτινάχτηκε στο ένα δισεκατομμύριο ευρώ με το σύνολο της ζημιάς να γίνεται στο σκέλος των εσόδων. Έτσι, ήδη από τον Φεβρουάριο ο κρατικός προϋπολογισμός θα είναι βαθιά ελλειμματικός.
Αν μάλιστα συνεχιστεί η εκτέλεσή του σύμφωνα με τον υφιστάμενο προϋπολογισμό, τον Ιούνιο το οικονομικό επιτελείο θα είναι αντιμέτωπο με ταμειακό έλλειμμα περίπου έξι δισεκατομμυρίων ευρώ. Για το πώς καλύπτεται ένα τέτοιο έλλειμμα, μαγικές συνταγές δεν υπάρχουν. Ή διαθέτεις από τα ταμειακά διαθέσιμα του κράτους (που στην προκειμένη περίπτωση δεν επαρκούν για να καλυφθεί ένα τόσο μεγάλο ποσό) ή δανείζεσαι.
Η απάντηση για το πώς μπορεί να δανειστεί μια χώρα στην οποία οι αγορές προσφέρουν επιτόκια της τάξεως του 18% για το 3ετές ομόλογο, 13% για το 5ετές και 10% για το 10ετές είναι περίπου προφανής. Η λύση βρίσκεται μόνο στις διαβουλεύσεις με τους εταίρους.
Ο λογαριασμός
Η κατάσταση με τα ταμειακά ελλείμματα, όπως αναλύθηκε, δεν εμπεριέχει καμία πρόβλεψη για υλοποίηση των εξαγγελιών που περιλαμβάνονται στις προγραμματικές δηλώσεις. Οποιαδήποτε υλοποίηση (όπως για παράδειγμα η μη περικοπή των επικουρικών συντάξεων που ήταν προγραμματισμένη να γίνει από τον Μάρτιο, η υλοποίηση του πρώτου πακέτου καταπολέμησης της ανθρωπιστικής κρίσης με το δωρεάν ρεύμα, τα δελτία σίτισης και το πρόγραμμα στέγασης) ανεβάζει ακόμη περισσότερο τον «λογαριασμό». Σε ποια επίπεδα φτάνει ο λογαριασμός;
1 Η παροχή δωρεάν ρεύματος σε 300.000 νοικοκυριά, τα οποία βρίσκονται κάτω από τα όρια της φτώχειας, είναι μέτρο που δημοσιονομικά κοστίζει περίπου 60 εκατ. ευρώ, δεδομένου ότι το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ έκανε λόγο για παροχή 300 KWh τον μήνα σε κάθε νοικοκυριό. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης έχει ξεκαθαρίσει ότι το μέτρο δεν πρόκειται να βαρύνει τον προϋπολογισμό της ΔΕΗ.
2 Εξασφάλιση στέγης. Το κόστος προγραμματίζεται να διαμορφωθεί επίσης στα 50-60 εκατ. ευρώ τον μήνα, δεδομένου ότι το προεκλογικό πρόγραμμα μιλούσε για επιδότηση με τρία ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, ενώ οι δικαιούχοι υπολογίζονταν σε περίπου 25.000.
3 Πρόγραμμα επιδότησης διατροφής. Προεκλογικά, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε μιλήσει για πρόγραμμα με κουπόνια σίτισης σε 300.000 άπορες οικογένειες. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος μπορεί να προσεγγίσει ακόμη και τα 750 εκατ. ευρώ.
4 Η παροχή δωρεάν ιατρικής περίθαλψης μέσα από τον περιορισμό ή και τον μηδενισμό της συμμετοχής στη φαρμακευτική δαπάνη είχε κοστολογηθεί στα 350 εκατ. ευρώ από τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ κατά την κατάρτιση του προγράμματος στη Θεσσαλονίκη.
5 Η μη περικοπή των επικουρικών συντάξεων έχει κόστος, σε ετήσια βάση, της τάξεως των 370 εκατ. ευρώ, ενώ, αν ληφθεί ανάλογη απόφαση και για τα εφάπαξ, τότε ο λογαριασμός ανεβαίνει ακόμη περισσότερο στα 500 εκατ. ευρώ.
Πηγές εσόδων
Το οικονομικό επιτελείο έχει πλήρη επίγνωση ότι θα χρειαστούν πρόσθετα έσοδα.
Έτσι, έχουν ήδη δρομολογηθεί παρεμβάσεις όπως:
1 Η άμεση αλλαγή της ρύθμισης των ληξιπρόθεσμων οφειλών τόσο προς την εφορία (όπου τα χρέη έχουν εκτοξευτεί πάνω από τα 74 δισεκατομμύρια ευρώ) όσο και προς τα ασφαλιστικά ταμεία (όπου οι οφειλές ανέρχονται στα 16 δισεκατομμύρια ευρώ). Με δελεαστικά κίνητρα για τους οφειλέτες (ειδικά τους μικροοφειλέτες οι οποίοι βρέθηκαν με χρέη κυρίως μέσα στο 2014 υπό το βάρος των αλλεπάλληλων φορολογικών μέτρων) τα συναρμόδια υπουργεία Οικονομικών και Εργασίας ευελπιστούν ότι θα εξασφαλίσουν πολύ μεγάλη συμμετοχή από την πλευρά των οφειλετών.
2 Ο έλεγχος στις διάφορες λίστες φοροδιαφυγής θα ξεκινήσει άμεσα. Αυτό όμως δεν αποκλείει σε τίποτα να υπάρξει προσκλητήριο «αυτοσυμμόρφωσης» των παραβατών με αντάλλαγμα ευνοϊκότερη μεταχείριση όσον αφορά τον καταλογισμό των ποινών. Και αυτό το μέτρο εξετάζεται να είναι άμεσης εφαρμογής, δεδομένου ότι πολλές από τις υποθέσεις που βρίσκονται στις «λίστες» (εμβασμάτων στο εξωτερικό, Λαγκάρντ κ.λπ.) αντιμετωπίζουν και ζήτημα παραγραφής. Από τους ελέγχους, ο υπουργός Επικρατείας που ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο καταπολέμησης της διαφθοράς έχει δηλώσει ότι μπορεί να εξασφαλίσει έσοδα της τάξεως των 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ.
3 Η μάχη κατά του λαθρεμπορίου θα ξεκινήσει άμεσα με ποσοτικοποιημένους στόχους: 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ από την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου στα καύσιμα και περίπου 800 εκατ. ευρώ από την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου στα τσιγάρα. Το πότε μπορούν να μαζευτούν αυτά τα έσοδα είναι ένα ερώτημα αλλά και μόνιμος παράγοντας διαφωνίας ανάμεσα στις ελληνικές κυβερνήσεις και τους δανειστές.
Οι χρηματοδοτικές ανάγκες
Αρμόδια πηγή του Μεγάρου Μαξίμου γνώριζε πολύ καλά τι έλεγε με τη φράση: «Αν ξεπεράσουμε το επόμενο εξάμηνο, θα έχουμε καλύψει ένα πολύ μεγάλο μέρος του δρόμου». Και αυτό διότι εκτός από το δημοσιονομικό κομμάτι, και στο χρηματοδοτικό η κατάσταση είναι εμπροσθοβαρής. Μέχρι και το τέλος Αυγούστου (σ.σ.: σημαδιακός ο μήνας, διότι κατά τον τελευταίο μήνα του καλοκαιριού αποπληρώνεται και το μεγάλο ομόλογο προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) η Ελλάδα ήταν προγραμματισμένο να καλύψει ένα σύνολο δανειακών υποχρεώσεων της τάξεως των 17,5 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Το πώς θα καλύπτονταν αυτές οι ανάγκες ήταν το ζητούμενο από την πρώτη στιγμή της διαπραγμάτευσης με τους Ευρωπαίους. Πόσο μάλλον που το «πακέτο» αυτών των υποχρεώσεων περιλάμβανε τα πάντα: από τόκους μέχρι δάνεια προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου και κυρίως αποπληρωμή ομολόγων που βρίσκονται στην κατοχή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Από την κατάληξη της διαπραγμάτευσης με τους Ευρωπαίους θα φανεί το ποια ακριβώς θα είναι η τελική λύση που θα υιοθετηθεί για να καλυφθούν αυτές οι υποχρεώσεις. Το τελευταίο 20ήμερο η ελληνική κυβέρνηση είχε ρίξει διάφορες ιδέες στο τραπέζι. Από το να δοθούν στην Ελλάδα τα 1,9 δισεκατομμύρια ευρώ που δικαιούται η χώρα λόγω των κερδών που αποκόμισε η ΕΚΤ από την αγορά ελληνικών ομολόγων μέχρι το να επιτραπεί η έκδοση περισσότερων εντόκων γραμματίων – περίπου 10 δισεκατομμυρίων ευρώ πάνω από το όριο των 15 δισεκατομμυρίων ευρώ – έτσι ώστε να καλυφθούν όλες οι χρηματοδοτικές ανάγκες.
Οι τράπεζες
Όσον αφορά τις τράπεζες, δύο είναι τα βασικά τους προβλήματα που σχετίζονται με τους αριθμούς. Το ένα έχει να κάνει με το γενικότερο κλίμα αβεβαιότητας το οποίο οδηγεί και στις συνεχιζόμενες αναλήψεις καταθέσεων. Με την αποκατάσταση κλίματος εμπιστοσύνης, εκτιμάται ότι το κύμα όχι μόνο θα ανακοπεί, αλλά θα υπάρξει και επιστροφή κεφαλαίων, καθώς τα περισσότερα χρήματα είναι κάτω από τα στρώματα και όχι στο εξωτερικό. Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει με το προωθούμενο πρόγραμμα αντιμετώπισης των κόκκινων δανείων. Το ερώτημα που θα απαντηθεί το επόμενο διάστημα είναι το πώς τελικώς θα διευθετηθεί το θέμα και αν θα αξιοποιηθούν για την κάλυψη του κόστους τα κεφάλαια του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
