Ανάμεσα στο 1960 και το 1965,
δηλαδή πενήντα χρόνια πριν από τη σημερινή μιζέρια μας, σ' αυτόν εδώ τον
τόπο που έβγαινε καθημαγμένος από μια κατοχή, έναν εμφύλιο, εξορίες,
αστυνομικό κράτος, πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης, εσωτερική μετανάστευση
και έξοδο χιλιάδων νέων στα ανθρακωρυχεία του Βελγίου, στις αυστραλιανές
πεδιάδες και στις φάμπρικες της Γερμανίας, με χιλιάδες συνέλληνες
εγκλωβισμένους στα γκέτο του σοσιαλιστικού πειράματος και στην Τασκένδη,
σ' αυτόν εδώ τον τόπο που τον περπάτησε ο Ομηρος, ο Αισχύλος, ο
Δαμασκηνός, ο Ρήγας, ο Παλαμάς, ο Ρίτσος, αλλά και τον πάτησαν
Βενετσιάνοι, Γενουάτες, Τούρκοι, Αλβανοί, Αλγερινοί πειρατές, Γερμανοί,
Ιταλοί και Βούλγαροι, άνθισε, πριν από πενήντα χρόνια, ένας πολιτισμός
χωρίς προηγούμενο, σχεδόν από το πουθενά, σ' όλο το ευρύ φάσμα του
πολιτισμικού τόξου.
Ας ξεκινήσουμε από τους πολιτιστικούς θεσμούς. Ιδρύθηκε το Κρατικό Θέατρο Βόρειας Ελλάδας.
Ιδρύθηκε ο «Δημόκριτος», ως υψηλών προδιαγραφών ερευνητικό κέντρο. Ιδρύθηκε το Κέντρο Ερευνών, με επιστημονικούς τομείς από την Ιστορία, την Κοινωνιολογία, τη Λαογραφία, την Αρχιτεκτονική, τη Γλώσσα κ.λπ., με πληθώρα εκδόσεων και πρωτότυπων εργαλείων μελέτης.
Ιδρύθηκε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού Θεσσαλονίκης (το 1964 π.χ. πρόεδρός του ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις), από το οποίο ξεπήδησε μια σπουδαία γενιά νέων συνθετών και στιχουργών. Αφήστε το πώς κατάντησε από τη χούντα και μετά!
Το «Εθνικό Θέατρο», το «Πειραϊκό Θέατρο» του Δημήτρη Ροντήρη μετέχουν αντίστοιχα και επανειλημμένα στο Φεστιβάλ Θεάτρου των Εθνών στο Παρίσι (με ανταγωνιστές τα μεγαλύτερα θεατρικά σχήματα του κόσμου) και βραβεύονται. Το 1961 η Ασπασία Παπαθανασίου βραβεύεται με το Α' βραβείο γυναικείας ερμηνείας για την «Ηλέκτρα», έχοντας ως συνυποψήφια την Ελένα Βάιγκελ, τη σύζυγο του Μπρεχτ, που ερμήνευσε τη «Μάνα Κουράγιο»! Η παράσταση της «Ηλέκτρας» του Ροντήρη μαγνητοσκοπήθηκε από το BBC και μεταδόθηκε σε κοινοπολιτειακό δίκτυο (Καναδά, Αυστραλία, Κύπρο, Ινδίες κ.τ.λ.) χωρίς υπότιτλους, για να μη χαθεί η μουσική της γλώσσας της παράστασης!
Στην κυρίως Ελλάδα έρχονται τα μηνύματα από τη διασπορά του αρχαίου ελληνικού δράματος από τις παραστάσεις του «Πειραϊκού Θεάτρου» του Ροντήρη σ' όλη την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και σ' όλες τις χώρες της Νότιας Αμερικής, που έβλεπαν πρώτη φορά παιγμένη στη σκηνή αρχαία τραγωδία.
Ο Κουν σαρώνει με τους «Ορνιθες» τις ευρωπαϊκές χώρες και σπάει στην Αγγλία την απαγόρευση της λογοκρισίας για έργα του Αριστοφάνη!
Το 1964 ο Παπανούτσος, γεν. γραμματέας του υπουργείου Παιδείας (το υπουργείο Πολιτισμού το ίδρυσε... η χούντα), διοργανώνει στο άλσος του Φιλοπάππου διεθνή έκθεση γλυπτικής και είδαν οι Ελληνες Νταλί, Μουρ, Ροντέν, Τζακομέτι, Πικάσο κ.λπ.
Στο Φεστιβάλ Αθηνών, στο Ηρώδειο, διευθύνει ο Δημ. Μητρόπουλος και χορεύει ο μεγάλος εξπρεσιονιστής χορευτής Κρόιτσμπεργκ και λίγο μετά η μεγαλοφυής Μάρθα Γκράχαμ. Ακούμε τον Οϊστραχ, τον Ρουμπινστάιν, τον Πάμπλο Καζάλς.
Είναι η εποχή που ανθίζει η μεγάλη λυρική τέχνη του Μάνου Χατζιδάκι και ο επικός οίστρος του Μίκη Θεοδωράκη και από κοντά ο Λεοντής, ο Μαρκόπουλος, ο Ξαρχάκος, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Σεφέρης, ο Αναγνωστάκης, ο Γκάτσος μελοποιημένοι συντροφεύουν τα ανήσυχα νιάτα μας. Το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών ιδρύει τη «Δωδέκατη Αυλαία», και για πρώτη φορά ανοίγουν τα συρτάρια νέων δημιουργών: Β. Ζιώγας, Κ. Μουρσελάς, Μ. Κρίσπης και Β. Ανδρεόπουλος.
Το «Ελληνικό Χορόδραμα» της Ραλλούς Μάνου ανεβάζει Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Αργύρη Κουνάδη και σκηνογραφούν Τσαρούχης, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Βασιλείου, Μιγάδης.
Η πεζογραφία, η ποίηση, το δοκίμιο οργιάζουν: Πλασκοβίτης, Ταχτσής, Β. Βασιλικός, Ελύτης, Σεφέρης, Ρίτσος, Σαχτούρης, Πλωρίτης, Σαχίνης, Τερζάκης. Ο Πικιώνης φτιάχνει το αριστούργημά του, τον πεζόδρομο της Ακρόπολης, τον Λουμπαρδιάρη, την Παιδική Χαρά στη Φιλοθέη και ο Αρης Κωνσταντινίδης τους ξενώνες του ΕΟΤ με κορυφαίο της Επιδαύρου.
Ας μη συνεχίσω. Αλλος λαός, άλλοι άνθρωποι, άλλο ήθος φύτρωναν πριν από πενήντα χρόνια σ' αυτόν τον τόπο; Ποια μύγα μάς τσίμπησε;
Φιλόλογος, κριτικός
