Είχαμε ασχοληθεί (πριν δύο μήνες) με τους ανθρώπους που ήταν μέτριοι ή κακοί μαθητές και κατάφεραν να διαπρέψουν στο κλάδο τους, καθώς και με τους ανθρώπους που είχαν ελλιπή (ή μηδενική) μόρφωση και επίσης πέτυχαν να αφήσουν το στίγμα τους. Σε αυτούς τους τελευταίους θα πρέπει να προσθέσουμε την Έμμα Γκόλντμαν και τον Ιάκωβο Καμπανέλλη.
Μέσα στο χάος των κειμένων που κείτονται στο γραφείο μου και παντού τριγύρω, ανακάλυψα και το απαραίτητο τέλος της τριλογίας των «Μεγάλων στο Σχολείο». Και καλό είναι να τελειώνεις μια δουλειά –ακόμα και μετά από δυο μήνες.
Ανάμεσα στα μεγάλα πνεύματα της ανθρωπότητας βρίσκονται πολύ περισσότεροι καλοί και άριστοι μαθητές, απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, εξαιτίας του τόσο διαδεδομένου μύθου για τους «κατοπινά επιτυχημένους», αλλά πρωτύτερα «κακούς μαθητές».
Ας δούμε κάποιους από αυτούς ξεκινώντας από τους «νέγρους του κόσμου», όπως αποκάλεσε ο Τζον Λένον τις γυναίκες. Γιατί, σίγουρα, ήταν πολύ πιο δύσκολο για μια γυναίκα να αναδειχτεί μέσα σε αυτόν τον “man’s man’s world”. Πόσο μάλλον πριν εκατό χρόνια!
Κι όμως. Ο μόνος άνθρωπος που έχει πάρει δύο νόμπελ, σε διαφορετικές επιστήμες, είναι μια γυναίκα, η Μαρία Σκλοντόβσκα.
Το όνομα της πιθανότατα δε θα σας λέει τίποτα, αφού η Μαρία έγινε γνωστή με το όνομα του συζύγου της, του Πιέρ Κιουρί.Η Μαρία γεννήθηκε στη Βαρσοβία, σε μεσοαστική οικογένεια –ο πατέρας της ήταν καθηγητής γυμνασίου. Τριών χρονών, παρακολουθώντας τη μεγάλη της αδελφή που προσπαθούσε να μάθει να διαβάζει, η Μαρία πήρε ένα βιβλίο και, έτσι απλά, ξεκίνησε να διαβάζει κάτι στους γονείς της. Εκείνοι ξαφνιάστηκαν τόσο που δεν μπορούσαν καν να μιλήσουν.
Τότε η μικρή, παρεξηγώντας τη σαστιμάρα τους, άρχισε να ψελλίζει: «Μη θυμώνετε… Δεν το ήθελα… Δε φταίω, ούτε η Μπρόνια φταίει, έγινε επειδή… Είναι πολύ εύκολο.»
Η Μαρία δεν ήταν μόνο η καλύτερη στην τάξη της, αλλά ήταν και μικρότερη από τους συμμαθητές της κατά δύο χρόνια. Το μνημονικό της ήταν απερίγραπτο. Το χάρισμα της απόλυτης συγκέντρωσης σχεδόν τρομαχτικό.
Διάβαζε τα πάντα, όποιο βιβλίο έπεφτε στα χέρια της. Τέλειωσε το σχολείο πριν τα δεκάξι, αλλά επειδή η οικονομική κατάσταση της οικογένειας της είχε επιδεινωθεί κατά πολύ, προοριζόταν να γίνει γκουβερνάντα ή –στην καλύτερη περίπτωση- δασκάλα.
Εκείνη δεν μπορούσε να αποδεχτεί κάτι τέτοιο. Έκανε αίτηση για να σπουδάσει στο Παρίσι και οι επιδόσεις της ήταν τέτοιες ώστε κέρδισε μια πλήρη υποτροφία.
Στο πανεπιστήμιο γνώρισε τον μετέπειτα σύζυγο της, Πιερ. Το 1903 πήραν μαζί το νόμπελ φυσικής και το 1911 πήρε –μόνη της, και νομίζω ότι ήταν η πρώτη γυναίκα- το νόμπελ χημείας.
Παρεμπιπτόντως –και δυστυχώς- ο Πιέρ και η Μαρί Κιουρί ήταν τα πρώτα θύματα της ραδιενέργειας, αφού όταν απομόνωσαν το πολώνιο και το ράδιο δεν έπαιρναν καμία προφύλαξη.
Άριστη μαθήτρια, πάντα «η νεότερη, η κοντύτερη και η καλύτερη στην τάξη της», ήταν και η Ρόζα Λουξεμπουργκ, η «Σπαρτακίστρια», η οποία πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος (και δολοφονήθηκε γι’ αυτό).
Μεγαλοφυέστερη
από τους μεγαλοφυείς ήταν η Αιμιλία του Σατελέ (1706-1749), η «θεϊκή
αγαπημένη του Βολτέρου». Σε ηλικία δέκα χρονών είχε μάθει λατινικά και
αρχαία ελληνικά. Μετέφρασε την Πολιτική του Αριστοτέλη και την Αινειάδα,
ενώ ταυτόχρονα ασχολείτο και με τα μαθηματικά.Δώδεκα χρονών διάβαζε, έγραφε και μιλούσε άπταιστα αγγλικά, ιταλικά, ισπανικά και γερμανικά, καθώς και δυο-τρεις νεκρές γλώσσες. Μεγαλώνοντας έκανε πειράματα φυσικής, έγραφε βιβλία για τον απειροστικό λογισμό (του Νεύτωνα ή του Λάιμπνιτς;), μετέφραζε έργα του Σοφοκλή και μυθιστορούσε.
Πέθανε σαραντατριών χρονών και ο Βολτέρος έγραψε γι’ αυτήν: «Ήταν ένας μεγάλος άνθρωπος, με ένα μοναδικό λάθος: Ότι ήταν γυναίκα».
Το ίδιο λάθος είχε πληρώσει πολύ ακριβά πριν αρκετούς αιώνες η Υπατία της Αλεξάνδρειας, αλλά για εκείνη δεν έχουμε στοιχεία των σχολικών της επιδόσεων.
Κάτι περισσότερο από αριστούχος, κάτι περισσότερο από μεγαλοφυής, ένα θαύμα, ήταν και ο Μότσαρτ, αλλά εκείνος δεν πήγε ποτέ σχολείο. Όχι πως ενδιαφέρει κανέναν αν ήταν καλός στην ορθογραφία.
Αριστούχος σε όλα τα μαθήματα ήταν ο Μαξ Πλανκ, ο θεμελιωτής της κβαντομηχανικής. Ήταν ο αγαπημένος των καθηγητών και των συμμαθητών του. Πέρα από τα μαθήματα ήταν εξαιρετικός και στη μουσική. Έτσι, όταν τέλειωσε το γυμνάσιο (παίρνοντας το ανώτερο απολυτήριο, το Αμπσολουτόριουμ) ο Μαξ δεν ήξερε τι να σπουδάσει. Μουσική, κλασική φιλολογία ή επιστήμες;
Από τις σπουδές της φυσικής τον απέτρεψε ένας «ειδικός», με το επιχείρημα ότι στη φυσική είχαν
πλέον όλα ερευνηθεί και ανακαλυφτεί! Εν έτει 1875 ο ειδικός πίστευε ότι
δεν υπήρχε τίποτα καινούριο να ανακαλυφτεί στη φυσική. Αυτός σίγουρα
παίρνει το νόμπελ κοντοφθαλμίας.Ευτυχώς, για τον Πλανκ και τη φυσική, αποφάσισε να ακολουθήσει τον κλάδο των επιστημών. Είκοσι ενός χρονών ήταν διδάκτορας. Το 1918 πήρε το νόμπελ. Ήταν ένας από τους πρώτους που αναγνώρισε τη σημασία της θεωρίας του Αϊνστάιν. Και σε αντίθεση με πολλούς άλλους Γερμανούς επιστήμονες και διανοούμενους στάθηκε ενάντια στους εθνικοσοσιαλιστές εξ αρχής.
«Ευτυχισμένους καιρούς», ονόμαζε τα παιδικά του χρόνια ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνωφ (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο… Λένιν). Ο Λένιν ήταν πάντα άριστος μαθητής. Σε όποιο σχολείο πήγαινε έκανε εντύπωση για την ασυνήθιστη μνήμη του, την ταπεινοφροσύνη του και την αυτοσυγκέντρωση. Ήταν εξαιρετικός σκακιστής και πιανίστας («Αν δεν σταματήσω να ακούω την Appassionata δε θα ξεκινήσει ποτέ η επανάσταση», είχε πει μετά από πολλά χρόνια). Ένας καθηγητής του τον είχε χαρακτηρίσει «ανησυχητικά ευφυή».
Ίσως ο Λένιν να μην είχε γίνει επαναστάτης, έτσι έλεγε ο ίδιος, αν δεν είχε εκτελεστεί ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Σάσα.
Ο
Σάσα ήταν το πρότυπο του Βλαντιμίρ. Το 1887 αποκεφαλίστηκε, επειδή είχε
λάβει μέρος στην απόπειρα δολοφονίας του τσάρου Αλέξανδρου του Γ΄. Ο
Λένιν ήταν τότε 17 χρονών και έδινε απολυτήριες εξετάσεις. Παρά το
ισχυρό ψυχικό τραύμα κατάφερε να πάρει χρυσό μετάλλιο για τις επιδόσεις
του σε αυτές τις εξετάσεις.Απ’ τη στιγμή που βρέθηκε στο πανεπιστήμιο ξεκίνησαν οι συλλήψεις του και σύντομα βρέθηκε για ένα χρόνο στην υπέροχη Σιβηρία. Πως τους ξεπλήρωσε την εκτέλεση του αδελφού του το γνωρίζουμε όλοι.
(Ερώτηση: Ο Αλέξης Γρηγορόπουλος είχε μικρότερο αδελφό;)
Εξαιρετικός μαθητής, πάντα πρώτος στην τάξη του, ήταν και ο Λέων Δαβίδοβιτς Μπροντσάικ (ψευδώνυμο Λέων Τρότσκι), ο δημιουργός και ανώτατος αρχηγός του Κόκκινου Στρατού.
Ο Τρότσκι ήταν γιος ενός φτωχού Εβραίου αγρότη. Μεγάλωσε σε ένα μικρό ουκρανικό χωριό, αλλά σε ηλικία εννιά ετών, ο πατέρας του τον έστειλε σε συγγενείς στην Οδησσό.
Και εκείνος ήταν πρώτος μαθητής, αλλά όχι τόσο φιλήσυχος όσο ο Λένιν. Ήταν υποκινητής μαθητικών εξεγέρσεων και πολλές φορές αποβλήθηκε γι’ αυτό. Αμέσως μετά το σχολείο (το απολυτήριο με τιμητική διάκριση παρά τη διαγωγή του) άρχισε για τον Τρότσκι η εποχή των διωγμών, των φυλακίσεων, της εξορίας.
Όπως είπαμε δημιούργησε τον Κόκκινο Στρατό και συνέβαλε τα μάλα στην επανάσταση, αλλά μετά το θάνατο του Λένιν βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν άλλο αριστούχο μαθητή, τον «πατερούλη» Στάλιν, ο οποίος και τον εξόντωσε.
Ο Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι (τώρα καταλαβαίνετε γιατί όλοι τους είχαν ψευδώνυμα) γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου στο Γκόρκι της Γεωργίας. Οι γονείς του ήταν δουλοπάροικοι και η μητέρα του ονειρευόταν να δει κάποια μέρα το «Ζόζο» της παπά του χωριού. Έτσι ο Στάλιν ξεκίνησε από νωρίς τις θεολογικές σπουδές!
Στη σχολή πνευματικών της Γεωργίας κατάφερε να ξεχωρίσει, παρ’ όλο που δυσκολευόταν με τη ρωσική
γλώσσα. Ήταν άριστος μαθητής, αλλά διέφερε πολύ από το μαθητή Λένιν, ο
οποίος διακρινόταν για τη μετριοφροσύνη του. Ο Στάλιν ήθελε να ξεχωρίζει
από τους άλλους μαθητές και να τους κουμαντάρει –και μάλλον ποτέ δεν το
ξεπέρασε αυτό.Δεκατεσσάρων χρονών κέρδισε μια υποτροφία για τη θεολογική σχολή της Τιφλίδας. Εκεί πιάστηκε πολλές φορές να διαβάζει απαγορευμένους συγγραφείς, όπως τον Βίκτωρα Ουγκό.
Δεκαεννιά χρονών γνώρισε το Μαρξισμό και έγινε μέλος μιας –παράνομης- σοσιαλιστικής οργάνωσης. Μισό χρόνο αργότερα εγκατέλειψε τη σχολή του. Έτσι δεν έγινε ποτέ ο «παπάς του χωριού», αλλά κυβέρνησε τη Σοβιετική Ένωση για τριάντα χρόνια –και έστειλε πολλούς να συναντήσουν το Δημιουργό τους.
Ο κατάλογος με τους αριστούχους μαθητές είναι τεράστιος: Καντ, Βολτέρος, Ντεκάρτ, Ροβεσπιέρος, Χέγκελ, Σίλλερ, Ναπολέων, Κιρκεγκάαρντ, Σοπενχάουερ, Ένγκελς, Νίτσε, Φλωμπέρ, Όσκαρ Ουάιλντ, Φρόιντ, Χεμινγουέι, Σαρτρ κα.
Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από μεσοαστικές –στη χειρότερη περίπτωση- οικογένειες.
Όπως είδαμε και στα προηγούμενα κείμενα είναι σπάνιες οι περιπτώσεις των παιδιών που γεννιούνται σε φτωχές οικογένειες (ή δεν τα καταφέρνουν καθόλου καλά στο σχολείο) και στη συνέχεια της ζωής τους καταφέρνουν να ξεχωρίσουν. Εξαιτίας, όμως, της πόλωσης επιβεβαίωσης, αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις τις θυμόμαστε πιο εύκολα από τον κανόνα.
Μια τέτοια εξαίρεση ήταν και η Μάργκαρετ Θάτσερ, η κόρη του μπακάλη που έκανε την Αγγλία σούπερ-μάρκετ.
Συμπερασματικά –και επαναλαμβάνοντας τα λόγια του «εικαστικού»: «Στο δυτικό κόσμο όλοι έχουμε απεριόριστες δυνατότητες, αλλά ελάχιστες πιθανότητες.»
